Elektrik Elektronik Mühendisliği Ödev Yaptırma: Elektrik Motor Kontrolü için PID Ayar Metotları

PID (Proportional–Integral–Derivative) bugüne kadar endüstride en çok kullanılan regülatördür; çünkü basittir, uygulanması ucuzdur ve doğru ayarlanırsa şaşırtıcı derecede güçlüdür. Fakat özellikle motor kontrolü (DC motorlar, BLDC/PMSM, asenkron motorlar, step motorlar) söz konusu olduğunda “basit” PID; ölçüm gürültüsü, doygunluk (saturation), ölü zaman (dead-time), akışkan olmayan sürtünme, parametre belirsizliği, kuplajlı eksenler ve örnekleme etkileri yüzünden ciddi bir ayar ustalığı ister. Bu makale, ödev/dönem projesi hazırlayan öğrenciler ve hızlıca sahaya konulacak prototipler için, motor sürme bağlamında PID ayar yöntemlerini; model tabanlı (IMC/Lambda, kutup yerleştirme, döngü şekillendirme), deneysel/ampirik (Ziegler–Nichols, Cohen–Coon, Åström–Hägglund röle oto-tune), robust ve uyarlamalı yaklaşımlarla birlikte, anti-windup, 2 serbestlik dereceli PID (2DOF), beslemeli denetim (feed-forward), türev filtreleme, örneklemeli/ayrık zaman uygulama, kaskad (hız–akım) gibi pratik mimariler eşliğinde adım adım ele alır. Her bölüm; kısa teori, uygulamalı örnek, vaka ve kontrol listesi ile biter—ödevinizde doğrudan kullanabileceğiniz şekilde.


1) Motor Kontrolünde PID’in Yeri: Hangi halkayı nereye koymalı?

  • DC motor: Akım (tork) döngüsü → hız döngüsü → konum döngüsü (kaskad).

  • Asenkron motor (IM): Akım/akı döngüleri (FOC içinde PI), üstte hız PI.

  • BLDC/PMSM: d–q eksenlerinde PI akım regülatörleri, dışta hız PI; konum servo için 2DOF PID.

  • Step motor: Mikroadımlı sürüşte akım PI + hız/konum PID (genelde feed-forward önemli).

Kural: Kaskad mimaride iç döngüler hızlı, dış döngüler yavaş ayarlanır. Önce akım PI’yi, sonra hız PID/PI’yi, en son konum PID’yi ayarlayın.


2) Bitmeden olmaz: Modelleme ve tanılama (Identification) kısayolu

Ödeve yetiştiren kısa yol: Motoru 1. veya 2. mertebe + öli zaman ile yaklaşıkla.

  • DC motor hız dinamiği çoğunlukla: G(s)≈K(Tms+1)e−Ls.

  • Konum: Gθ(s)=Ks(Tms+1)e−Ls.

  • Akım döngüsü (elektriksel): Gi(s)≈1Lss+Rs (FOC/BLDC’de faz başına).

Adım yanıtı ile tahmin: %63 noktasından zaman sabiti Tm, başlangıç kaymasıyla ölü zaman L; kalıcı durum eğimiyle K bulunur.
Kontrol listesi: İvme rampasıyla veri topla, enkoder çözünürlüğünü Tustin farkıyla hız tahminine çevir, gürültüyü 1. mertebe LPF ile süz.


3) Ziegler–Nichols (ZN): Hızlı başlangıç, agresif ayar

  • Metot A – Adım yanıtı (S-eğrisi): Süreç kazancı K, gecikme L, zaman sabiti T ile tablolu PID.

  • Metot B – Ultim kazanç: Kazancı arttır, sürekli salınım sınırındaki kazanç Ku ve periyot Pu ile PID:

    • Kp=0.6Ku, Ti=0.5Pu, Td=0.125Pu.

Artı/Eksi: Hızlıdır; overshoot yüksektir, motorlarda doygunlukla birleşince sallanma yapabilir.
Vaka: 24 V DC motor hız kontrolünde ZN ile %25 overshoot görüldü; 2DOF ve türev filtresi eklenince overshoot %8’e indi.


4) Cohen–Coon: Ölü zaman ağırlıklı süreçlerde daha nazik

Adım yanıt parametrelerinden L/T oranına göre Kp,Ti,Td verir. L/T büyük ise ZN’ye göre daha az aşım.
Pratik: Motor + büyük dişli kutusunda (yük ataleti → büyük T, sürücü gecikmesi → L) Cohen–Coon genelde daha iyi başlangıç.


5) Åström–Hägglund röle oto-tune: Sahada otomatik ayar

Çıkışı röle (±h) ile titret; sistem limit çevrime girer → Ku,Pu ölç; ZN gibi tablolardan PID çıkar.
Motor özelinde: Düşük hızda kinetik sürtünme ve boşluk (backlash) asimetrik salınım yapabilir → röle genliğini küçük tut, hız döngüsünde uygula.
İpucu: Röleyi hız döngüsünde, akım döngüsü kapalıyken uygula; güvenli akım sınırı koy.


6) IMC/Lambda ayarı: “Ayarlanabilir yavaşlık” ile sağlamlık

IMC (Internal Model Control) ve Lambda (λ) ayarı, kapalı çevrim zaman sabiti λ seçtirir; robust ve talaşsız davranış verir.

    1. mertebe + dead-time için yaklaşık:

    • Kp=τK(λ+L),

    • Ti=τ+L,

    • Td=τLτ+L (isteğe bağlı).

  • Seçim: λ küçük → hızlı ama hassas; büyük → yavaş ama sağlam.

Ödev ipucu: İlk demo için IMC-PI ile başlayın; sonra türev ve 2DOF ekleyin.


7) 2 Serbestlik Dereceli PID (2DOF): Setpoint’te aşımı kır, bozucuda sert kal

Standart PID’de e=r−y aynı kanaldan gider. 2DOF’ta setpoint ve bozucuya farklı ağırlıklar (β, γ) verilir.

  • Öneri: C(s)=Kp[βr−y]+KpTi∫(r−y)dt+KpTd[γr˙−y˙].

  • Kısa ayar: β ≈ 0.6–0.8 (aşımı azaltır), γ ≈ 0 (rampa takibi), türev yalnız süreç çıkışına uygulanır → gürültü büyütülmez.

Vaka: Hız PID’de β=0.7 ile %0–5 overshoot, bozucu reddinde kayıp yok.


8) Türev filtresi ve gürültü: D’yi sev ama filtreyle

Türev, yüksek frekans gürültüsünü büyütür. Pratik D bloğu:

D(s)=KpTds1+Tfs,Tf=TdN, N=10∼20

Hız tahmini enkoderden fark alındığında LPF (1.-mertebe, kesim 5–10× bant) kullanın.
Kontrol listesi: Ölçüme 1–2 örnek gecikme getirecek filtre yeter; fazla filtre faz marjını öldürür.


9) Anti-Windup: Doygunlukta integrali kilitleme

Sürücü doygunluğa girdiğinde integral büyümeye devam ederse overshoot ve uzun toparlanma yaşanır.
Back-calculation yöntemi:

I˙=1Tie+1Tb(usat−u)

  • Tb küçük → hızlı çözüm (gürültüye dikkat), büyük → yavaş çözüm.
    Sezgisel ayar: Tb∈[Td, 3Td] veya IMC λ’sına yakın.


10) Kaskad kontrol: Akım hızlı, hız orta, konum yavaş

  • İç döngü (akım PI): Bant genişliği ωc,i≈5 ⁣− ⁣10×ωc,hız.

  • Hız PID/PI: ωc,hız≈3 ⁣− ⁣5×ωc,konum.

  • Konum PID: Genelde PI + hız feed-forward ile yetebilir.

Uygulama adımı: Önce akım loop’unda 45–60° faz marjı; ardından hız; en son konum.


11) Beslemeli denetim (Feed-Forward): Motor fiziğini avanta­ja çevir

  • Hız denetiminde: uff,v=Kv⋅rv (viskoz sürtünme eşdeğeri).

  • Konum denetiminde: Hız FF + ivme FF (servo uygulamalarında, uff,a=Ka⋅ra).

  • Kazanım kestirimi: Sabit hızda gereken ortalama sürücü çıkışından Kv bulunur.

Faydası: Hata küçülür, PID işi “kalan kusura” kalır → daha küçük Kp ile aynı performans.


12) Ölü zaman telafisi (Smith Predictor) ve gecikmeyle baş etme

PWM, sayısal filtreler veya haberleşme L gecikmesi doğuruyorsa:

  • Smith predictor modelle gecikmeyi dışarı alır.

  • Alternatif: IMC ayarında λ≥2L seçerek sağlamlık.

Motor örneği: 2 ms örnekleme + 0.5 ms hesap + 0.5 ms PWM → L ≈ 3 ms; hız döngüsü bant genişliğini < 1/(6L) seçin.


13) Ayrık zaman (discrete) uygulama: Tustin ve “gerçek” bant

  • Tustin (bilinear) dönüşüm ile PI(D) ayrıklaştırma; z−1 biçiminde sabit katsayılar.

  • Örnekleme oranı: fs≥20 ⁣− ⁣40×fc (hız döngüsü için); akım döngüsü çok daha yüksek (kHz).

  • Dijital doygunluk ve anti-windup kodda doğru sırada uygulanmalı.

Kontrol listesi: Sabit nokta (fixed-point) ise ölçeklendirme, taşma ve kuantalama gürültüsü kontrolü.


14) Frekans alanı ayarı: Bode/Nyquist ile güven payı

  • Hedefler: Faz marjı ≥ 45–60°, kazanç marjı ≥ 6–10 dB.

  • Şekillendirme: PI ile 0 dB kesişimini istenen frekansta oluştur, D ile fazı yükselt; ölçüm gürültüsüne göre roll-offayarla.

  • Motor notu: Enkoder sayımı gürültüsü ve mekanik rezonansları notch ile bastır.


15) IM/FOC ve PMSM’de PI akım regülasyonu: “PID mi PI mi?”

d–q eksen akım denetimi PI ile yapılır (integral şarttır).

  • Decoupling: vd=Rid+Ldi˙d−ωLqiq+ed benzeri terimler ileriden dengeleme (feed-forward) ile eklenir.

  • Hız döngüsü: Genelde PI yeter; D gerekli ise türev filtresini iyi koruyun.

  • Oto-tune: Sürücü yazılımlarındaki motor identifikasyonu (Rs, Ld/Lq, Ke, J, B) sonrası Lambda ayarı ile stabil ve tekrar edilebilir sonuç.


16) Sürtünme, boşluk ve yük dalgalanmaları: Gerçek dünya düzeltmeleri

  • Coulomb sürtünme: Hız sıfıra yaklaşırken hata artar → küçük dither veya histerezis bandı.

  • Backlash: Konum PID’de aşım; düşük hız FF + ölü bölge telafisi.

  • Periyodik yük: Kayış/dişli; tekrarlayan kontrol (iterative learning) ile iyileşir.


17) Gürültü ve kuantalama: Hız tahmininde doğru reçete

  • Enkoderden hız: ω≈ΔθΔt → gürültülü.

  • Çözüm: Türev yerine sürekli zaman düşük geçiren + geriye fark; ya da Savantzky–Golay penceresi.

  • Yazılım hilesi: Setpoint değişimlerinde D kanalına γ=0 ağırlığı (2DOF) ver.


18) Segment segment örnek: 24 V DC motor hız PI(D) ayarı

Tanılama: Adım deneyinden K=250 [rpm/V], Tm=0.08 s, L=0.01 s.
IMC-PI (λ=0.06 s):

  • Kp=TmK(λ+L)≈0.08250(0.07)≈0.00457 V/(rpm)

  • Ti=Tm+L=0.09 s
    D ekle (Td ≈ 0.02 s, N=10): Tf=0.002 s.
    Anti-windup: Tb=0.02 ⁣− ⁣0.05 s.
    Sonuç: β=0.7 ile setpoint aşımı <%5, bozucu torkta yerleşme < 0.15 s.


19) Kaskad hız–akım uygulaması: “İlk önce iç döngü”

Akım PI ayarı: Motor elektriksel modeli R=0.5 Ω,L=0.5 mH → kutup R/L=1 kHz.

  • Hedef fc,i≈300 Hz, PI ile 60° faz marjı.
    Hız PI: fc,v≈30–60 Hz.
    Test: Tork adımı (yük bağla–çıkar), akım limitine girince anti-windup davranışını gözle.


20) Servo konum PID: 2DOF + hız/ivme feed-forward

  • β=0.6–0.8, γ≈0;

  • Hız FF Kv ve ivme FF Ka ile referansı “önceden besle”.

  • Notch ile mekanik rezonansı bastır, J,B tahminiyle hız döngüsünü yeniden ayarla.

Vaka: 300 mm pick-and-place; 0.3 s profilde yerleşme ±0.05 mm, aşım < %2.


21) Saha devreye alma kontrol listesi

  1. Sensör yönü (pozitif geri besleme riski!)

  2. Akım limitleri ve koruma (OCP, termal)

  3. Anti-windup aktif mi, satüre durum gözleniyor mu?

  4. Ölçüm filtre kesimi → faz marjını koruyor mu?

  5. Kaskad sırayla ayarlandı mı (akım→hız→konum)?

  6. Setpoint ağırlıkları (β,γ) belirlendi mi?

  7. Doygunlukta davranış (yavaş rampa, jerk sınırlama)

  8. Gecikmeler ölçüldü mü (örnekleme, PWM)?

  9. Bozucu testi (ani yük, sürtünme değişimi)

  10. Güvenlik (E-stop, torque off, izinsiz yön)


22) Sık yapılan hatalar ve hızlı çözümler

  • Türev gürültüyü büyüttü → D’yi çıkıştan al, Tf büyüt, β’yı düşür.

  • Doygunlukta integral uçtu → Back-calc anti-windup ekle, Tb küçült.

  • Kaskad ters ayarlandı → İç döngüler mutlaka daha hızlı olmalı.

  • Ölü zaman görmezden gelindi → IMC λ’yı büyüt, Smith uygula.

  • Örnekleme yetersiz → fs yükselt veya hedef bandı düşür.

  • Mekanik rezonans → Notch + hız FF + daha yumuşak profil.


23) Mini laboratuvar: 4 adımda “ödeve hazır” PID

Gün 1: Adım verisiyle K,T,L tahmin; IMC-PI ile ilk ayar.
Gün 2: D filtresi + 2DOF, β seç; anti-windup ekle.
Gün 3: Kaskad (akım→hız), bozucu testleri, faz/kazanç marjı.
Gün 4: Rapor: Bode, zaman alanı, doygunluk analizi, ayar tablosu ve kod.


24) Örnek kod iskeleti (ayrık zaman PI-D, pseudo)

e = r - y
up = Kp*(beta*r - y)
ui = ui + (Kp*Ts/Ti)*e + (Ts/Tb)*(usat - u) // anti-windup back-calc
ud = (Kp*Td/(Tf+Ts))*(gamma*(r - r1) - (y - y1)) // filtered derivative
u = up + ui + ud
usat = saturate(u, -Umax, Umax)
r1=r; y1=y

Not: D yalnız çıkış farkına uygulanmış, 2DOF ağırlıkları β, γ mevcut, anti-windup var.


25) Gelişmiş: Uyarlamalı ve kazanç çizelgeleme

  • Gain scheduling: Hıza bağlı sürtünme/EMF değişimine karşı Kp,Ti tablola.

  • Model referans uyarlamalı kontrol (MRAC): İstenen referans modelini takip; servo kalitesi artar.

  • Self-tuning regulator (STR): Online ARX/ARMAX tanı + PI güncelle.

Uyarı: Ödevde basit tutun; sağlam bir IMC-2DOF-anti-windup hattı, karmaşık uyarlamalı denetimden daha puan kazandırır.


Sonuç: PID ayarı bir “değerler üçgeni”dir—hız, kararlılık, sağlamlık

Motor kontrolünde PID/PI’yi “tek bir formülle” ayarlamak neredeyse hiç mümkün değildir. Başarılı bir ayar; (i) iyi bir yaklaşık model/identifikasyon, (ii) temel ve güvenilir bir başlangıç (IMC-PI ya da röle oto-tune), (iii) 2DOF ile setpoint/bozucu dengesini kurmak, (iv) türev filtresi ve ölçüm gürültüsü dengesini gözetmek, (v) anti-windup ile doygunlukta integrali kontrol etmek, (vi) kaskad mimaride iç döngüleri önce ayarlamak, (vii) ölü zaman ve örnekleme etkilerini hesaba katmak ve (viii) marj ölçerek (Bode/Nyquist) sonuçları doğrulamaktan geçer. Bu adımları izlediğinizde, ödeviniz yalnız “PID çalıştı” demekle kalmaz; bozucuya dayanıklı, setpoint’te nazik, doygunlukta akıllıbir motor kontrolcüsüne dönüşür.

Öğrencilerin akademik başarılarını desteklemek ve yoğun tempoda geçen okul yaşamlarında yardımcı olmak amacıyla kurulan “Ödev Yaptırma” platformu, özgün ve kaliteli ödev çözümleri sunmaktadır. Öğrencilerin farklı branşlardan ödevlerini, projelerini ve makalelerini profesyonel ve deneyimli ekip üyelerimiz aracılığıyla titizlikle hazırlıyoruz. Her bir ödevi, konunun gerektirdiği derinlemesine araştırmalar ve analizler doğrultusunda çözümleyerek, öğrencilerimizin özgün düşünce yapısını ön plana çıkarmasını sağlıyoruz.

“Ödev Yaptırma” olarak, müşteri memnuniyetini ve güvenilirliği en üst düzeyde tutmaktayız. Öğrencilerin bize teslim ettikleri ödevlerin tümü, gizlilik ve güvenlik ilkelerine sıkı sıkıya bağlı kalınarak işlenir. Her ödev, öğrencinin taleplerine ve öğretmenin yönergelerine uygun olarak özelleştirilir ve her zaman orijinal içerik üretmeye özen gösteririz. Öğrencilerin akademik itibarını korumak ve güvenilir bir öğrenme deneyimi sunmak için elinizdeyiz.

“Ödev Yaptırma” platformu, kullanıcı dostu arayüzü sayesinde öğrencilere kolayca ulaşılabilir bir hizmet sunmaktadır. Kullanıcılar, web sitemiz üzerinden basit adımlarla ödevlerini yaptırma taleplerini iletebilir ve ihtiyaç duydukları konuda uzmanlaşmış ekip üyelerimizle iletişime geçebilirler. Hızlı yanıt verme ve esneklik, öğrencilerin zaman baskısı altında olan durumlarında da yanlarında olduğumuzu hissettirir. “Ödev Yaptırma” olarak, öğrencilerin başarısını desteklemek ve onlara daha fazla öğrenme fırsatı sunmak için buradayız

Ödev Nasıl Yapılır?Ödev YaptırmaGüvenilir Ödev Siteleri – Güvenilir Ödev YaptırmaÖdev Yaptırma Siteleri – Güvenilir Ödev Siteleri – Ödev Yaptırma ÜcretleriGüvenilir Tez YazdırmaTez Yazdırma FiyatlarıYüksek Lisans Tez YazdırmaDoktora Tez YazdırmaEn İyi Tez Yazdırma SiteleriTez Yazdırma Siteleri – Tez YaptırmaÖdev Yaptırma FiyatlarıÜcretli Ödev YaptırmaFransızca Ödev YaptırmaJava Ödev Yaptırmaİngilizce Ödev YaptırmaÖdev Yaptırma İngilizceÖdev Yaptırma ProgramıGrafik Tasarım Ödev YaptırmaSketchup Ödev Yaptırma – Tez Yaptırma ÜcretleriSunum Hazırlığı YaptırmaSunum Yaptırma MerkeziSunum Yaptırma – Dergi Makalesi YaptırmaParayla Ödev YaptırmaYüksek Lisans Ödev Yaptırma – Mühendislik Ödev YaptırmaRapor YaptırmaRapor Ödevi YaptırmaRapor Yaptırma Merkezi – Proje YaptırmaÜcretli Proje YaptırmaProje Yaptırma SitesiArmut Ödev YaptırmaÖdev Tez Proje MerkeziÜniversite Ödev YaptırmaSPSS Analizi Yapan YerlerSpss Ödev YaptırmaSpss Analiz ÜcretleriSpss Analizi Yapan SitelerSpss Analizi Nasıl YapılırProje Ödevi YaptırmaTercüme YaptırmaFormasyonFormasyon AlmaFormasyon YaptırmaBlogBlog YaptırmaBlog YazdırmaBlog Yaptırma SitesiBlog Yaptırma MerkeziLiteratür Taraması YaptırmaVeri AnaliziVeri Analizi NedirVeri Analizi Nasıl YapılırMimarlık Ödev YaptırmaTarih Ödev YaptırmaEkonomi Ödev Yaptırma – Veri Analizi YaptırmaTez YazdırmaSpss Analizi YaptırmaTezsiz Proje YaptırmaDoktora Tezi Yazdırma– Makale Ödevi YaptırmaEssay YaptırmaEssay Sepeti İletişimEssay YazdırmaEssay Yaptırma Sitesi – Essay Yazdırmak İstiyorumİngilizce Essay YazdırmaEv Dekorasyon iç mimar fiyatları3+1 ev iç mimari3+1 ev iç mimari fiyatlarıİç Mimar Fiyatları 2024Evini iç mimara yaptıranlarİç Mimarlık ücretleriİç mimari Proje bedeli HESAPLAMA 2024İç mimari proje fiyat teklif örneği – 2+1 ev iç mimariMimari Proje fiyat teklifi Örneğiİç Mimar ücretleriEvimi iç mimara dekore ettirmek istiyorumEv iç mimari örnekleriFreelance mimari proje fiyatları3+1 ev iç mimari fiyatlarıİç Mimar Fiyatlarıİç mimarlık metrekare fiyatları – Essay Yaptırmak İstiyorumOnline Sınav Yardımı AlmaOnline Sınav Yaptırma – Excel Ödev YaptırmaStaj DefteriStaj Defteri YazdırmaStaj Defteri YaptırmaVaka Ödevi YaptırmaÜcretli Makale Ödevi YaptırmaAkademik DanışmanlıkTercüme DanışmanlıkYazılım DanışmanlıkStaj Danışmanlığıİntihal Raporu Yaptırmaİntihal OranıSoru ÇözdürmeSoru Çözdürme SitesiÜcretli Soru ÇözdürmeSoru Çözümü YaptırmaSoru Çözümü Yardım – Turnitin RaporuTurnitin Raporu AlmaAkademik Makale Yazdırmaİngilizce Ödev Yapma Sitesi – İntihal Oranı DüşürmeTurnitin Oranı DüşürmeWeb Sitene Makale YazdırWeb Sitesine Makale Yazdırma – Tez DanışmanlığıTez Ödevi Yaptırma – Çukurambar DiyetisyenAnkara DiyetisyenÇankaya DiyetisyenOnline DiyetSincan televizyon tamircisiSincan Fatih Televizyon TAMİRCİSİSincan Pınarbaşı Televizyon TAMİRCİSİSincan UyducuÇankaya TV TamircisiÇankaya Uydu ServisiTv Tamircisi Ankara ÇankayaTelevizyon Tamiri Çankayakeçiören televizyon tamircisiKeçiören Uydu Servisiyenimahalle televizyon tamircisiyenimahalle uydu servisiOnline TerapiOnline Terapi YaptırmaYaptırma – Yazdırma –  Ödev YazdırmaTez YazdırmaProje YazdırmaRapor YazdırmaStaj Defteri YazdırmaÖzet Yazdırma – Ücretli Ödev Yaptırma Sitesiİlden İle NakliyatEvden Eve NakliyatŞehirler Arası NakliyatDergi Makalesi Yazdırma

yazar avatarı
İçerik Üreticisi

Bir yanıt yazın